نشریه امامت پژوهی
پیاپی 1 (بهار 1390)

این مقاله در پی آن است که اثبات کند در ریشه ی (و ل ی) تنها دو معنا را می توان یافت: اول «قرب و نزدیکی» یا پیاپی بودن و پشت سر هم بودن. دوم «سرپرستی» یا متصرف بودن در امور کسی یا چیزی، یا فرمانروا بودن و امثال آن. پس از آنکه این دو معنا در ریشه ی ولی اثبات شد، بیان می داریم (ولی) بر وزن فعیل، فقط به معنای دوم شنیده شده و بنابراین این کلمه، معنایی جز سرپرستی و متصرف ندارد. در ادامه به توجیه معانی دیگر این کلمه پرداخته و معتقدیم معانی دیگری که برای آن ذکر کرده اند، یا جزو مصادیق معنای سرپرست می باشند و یا آنکه جزو لوازم و مستلزمات آنند.
نتیجه ای که از این مقاله می توان گرفت مستقیما در بهره گیری از نصوص شیعه بر امامت حضرت امیر (علیه السلام)، همچون آیه ی ولایت و حدیث غدیر نقش دارد، چرا که در صورت تک معنایی بودن واژه ی ولی و مولی، دیگر شکی در معنای مستفاد از این نصوص باقی نخواهد ماند.

سابقه ی مخالفت با جانشینان برحق پیامبران الهی و فاصله گرفتن اکثریت از مسیر اصلی دین، از موارد قابل توجهی است که در امت های پیشین دیده می شود. در مسیحیت نیز این مساله، با محوریت مخالفت با وصی حضرت مسیح علیه السلام مشهود است که شواهد آن که اسناد تاریخی و روایی آنرا تایید می کند هنوز هم در منابع معتبر مسیحیت کنونی موجود است. مطالعه ی تطبیقی در تشابه یا تمایز این رویداد با مخالفت امت اسلام با جانشین حقیقی رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) از مسائل حائز اهمیت و شایسته ی عنایت ویژه، در بحث های امامت است که شاید چندان مورد توجه اهل پژوهش قرار نگرفته باشد.

تاکنون مساله امامت در دانش کلام و به عنوان یکی از ارکان اندیشه اعتقادی مسلمین مورد بحث و پژوهش قرار گرفته است و هر یک از گروه های اسلامی با استناد به شواهد عقلی و نقلی، دیدگاه خود در این باره را توجیه و تبیین نموده است. اما نیک روشن است که این اصل اعتقادی با ابعاد دیگر دین مثل فقه و اخلاق نیز پیوندی استوار دارد که تاکنون چندان مورد توجه پژوهشگران قرار نگرفته است. نگارنده ی این مقاله، قصد دارد روزنه ی جدیدی دراین بحث گشوده و با رویکرد اقتران عقلی و شرعی میان اصل امامت و مسائل فقه، ازآن به عنوان شاهد و موید برای آسمانی بودن امر امامت، بهره جوید.

مطالعات پژوهشگران غربی در مورد تشیع که امامت نیز بخشی از آن است از حیث زبان، موضوع و نیز از جهت ارتباط با فرقه های مختلف شیعه، به دسته های متنوع طبقه بندی می شود.
از این میان، مقاله ی حاضر تنها در صدد معرفی نمونه ای از آثار غربی انگلیسی زبان است که در آنها به امامت شیعی و اصل و خاست گاه آن و نیز اندیشه و تطورات تاریخی شیعه که به نوعی به امامت شیعه مربوط می شوند، پرداخته شده است.
در این مقاله با استفاده از مجموعه ی: Index Islamicus، کتاب: Shi''i Islam: A Comprehensive Bibliography و نیز ویرایش دوم: The Encyclopedia of Islam [1] (انتشارات بریل لیدن)، برخی از این آثار معرفی شده است. بدیهی است که مجموعه ی حاضر، چکیده ای از این آثار را به عنوان نمونه بیان می کند و نگاشته های آکادمیک پژوهشگران غرب در مورد امامت شیعی، منحصر به موارد یاد شده در این مقاله نیست.

جریان شیعه پژوهی به تبع اسلام شناسی دارای ابعاد وسیع و رویکردهای متنوعی است، حوزه هایی نظیر سیره، حدیث، کلام، فقه، فلسفه و عرفان و اخلاق، فرق، تاریخ و تمدن، جغرافیا و مردم شناسی، سیاست و اقتصاد موضوع تحقیق قرار گرفته است. .
از آن جا که دامنه ی بحث در مورد تشیع وسیع است؛ ما در این مقاله به امامت که یکی از ریشه ای ترین ابعاد هویتی تشیع است پرداخته و نمونه هایی از مطالعات غربیان در موضوع امامت شیعی را دنبال می کنیم. برای این مهم تعدادی از رساله ها و پایان نامه های دانشگاهی که در مورد تشیع نوشته شده و ضمن آن به مساله امامت توجه شده است را مورد بررسی قرار می دهیم.
هدف اصلی ما در این مقاله اطلاع رسانی است و نقد و بررسی محتوایی رساله ها محتاج مجال دیگری است. ما در این مقاله رساله های معرفی شده را در قالب رویکردهایی که انتخاب نموده اند دسته بندی نموده ایم.

حجه الاسلام و المسلمین دکتر محمد مسجدجامعی، استاد دانشگاه و سالیانی سفیر ایران در واتیکان بوده اند. حضور چند ساله ی ایشان در واتیکان و مرکزیت مسحیت کاتولیک، زمینه ای مناسب برای گفت وگو در موضوع «گفتمان مشترک میان تشیع و مسیحیت» شده است. آن چه که در این نوشتار آمده، متن مصاحبه ای است که در دو جلسه برگزار گردیده است.
مباحثی که برای مسئله ی«گفتمان مشترک میان تشیع و مسیحیت» در نظر گرفته شده است، شامل دو بخش می باشد؛ بخش اول به متدولوژی و روش بحث پرداخته و بخش دوم به موضوع های تخصصی مربوط می شود.

فصلنامه ی ندای اسلام(سال هشتم و نهم - شماره 32 و 33 زمستان 86 و بهار 87) مقاله ای با عنوان «بررسی جریان حکمیت از منظری دیگر» به چاپ رسانید، که نویسنده ی آن به بازبینی مسئله حکمیت در جنگ صفین، به ویژه نقش دو حکم تعیین شده، یعنی «ابو موسی اشعری» و «عمرو بن عاص» پرداخته است. نویسنده در این مقاله ادعا می کند «بسیاری از نویسندگان و مورخان در مورد حقیقت این جریان دچار سردرگمی شده و با اعتماد بر روایات ضعیف و غیرقابل اعتبار، چهره ای ناخوشایند از این دو، به تصویر کشیده اند، یعنی ابوموسی اشعری را به ضعف رای و فریب خوردن و عمرو بن عاص را به فریبکاری متهم ساخته اند.» سپس گزارش می کند:«کمتر کتاب تاریخی است که به سبب نقل روایات [به زعم وی] موضوع و ساختگی، عمرو بن عاص را به فریبکاری متهم نکرده باشد.» در جای دیگر رویکرد خود به مسئله ی حکمیت را چنین توصیف می کند که این مقاله «در پرتو روایات صحیح و مورد اعتماد محققان برجسته تاریخ اسلام و اهل سنت» جمع آوری شده است. ما در این نوشتار، در صدد هستیم تا رویکرد این مقاله ی به حقایق «جنگ صفین» و «حکمیت» و هم چنین صحت ادعای نویسنده در استفاده از روایات صحیح را مورد بررسی و نقد قرار دهیم.